จดหมายเหตุ การเสด็จประพาสต้นของรัชกาลที่ 5

การเสด็จประพาสต้นมีการบันทึกเป็นบทพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และ บทพระนิพนธ์ในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ในรูปแบบของจดหมาย จำนวนหลายฉบับ ในจดหมายมีการใช้ชื่ออำพรางผู้ตามเสด็จ ส่วนเนื้อหาเกี่ยวกับการเสด็จหัวเมืองต่างๆ ใน ร.ศ. ๑๒๓ (พ.ศ. ๒๔๔๗) และ ร.ศ. ๑๒๕ (พ.ศ. ๒๔๔๙) นั้น เนื้อเรื่องเป็นการบรรยายรายละเอียด ของสถานที่ บุคคล และสิ่งของที่ทอดพระเนตรตามระยะทางการเสด็จ นับเป็นเอกสารที่มีคุณค่ายิ่ง ในทั้งทางด้านประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์ เศรษฐกิจ การคมนาคม และด้านอื่นที่สมควรแก่การศึกษาวิจัย ทั้งยังให้คุณค่าทางวรรณคดี ในด้านวิธีการประพันธ์ ซึ่งทำให้เห็นภาพว่าทรงใกล้ชิดกับพสกนิกร ดังนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงเป็นที่รักและเทิดทูนของราษฎรมาก จนได้รับการพร้อมใจ ถวายพระนามว่า ?สมเด็จพระปิยมหาราช?