พิณไหเป็นเครื่องดนตรีประเภทเครื่องดีด ที่นำภาชนะใส่ปลาร้าของชาวอีสานที่เรียกว่า ไหซอง ขนาดลดหลั่นจำนวน 3-4 ใบ มาทำเป็นกล่องเสียง โดยการเส้นยางที่นำมาจากยางในรถจักรยานผูกและขึงผ่านบริเวณปากไห ให้ได้ความตึงหย่อนตามเสียงที่ต้องการ ซึ่งต้องมีความสัมพันธ์กับขนาดเล็กใหญ่ของไหที่นำมาทำด้วย และเทียบเสียงให้ประสานกันตรงกับลายแคนที่ใช้ เช่น ลายใหญ่ ลายสุดสะแนน เป็นต้น หรืออาจจะคงที่เสียงดเสียงหนึ่งไว้โดยไม่เปลี่ยนไปตามลายของการบรรเลงก็ได้
         เดิมทีพิณไหนั้นมีบทบาทหน้าที่ในการให้จังหวะในเสียงหลักๆของลายที่บรรเลง เช่นเดียวกับเบสของสากล แต่ภายหลังเมื่อมีการนำกีตาร์เบสเข้ามาใช้ พิณไหจึงลดบทบาทหน้าที่ในด้านเสียงลงไป หากกลับเป็นส่วนสำคัญที่ทำให้เกิด “นางไห” ออกมาฟ้อนรำทำท่าบรรเลงดนตรีด้วยลีลาที่อ่อนช้อย อีกกระฉับกระเฉงสนุกสนานซึ่งเป็นสีสันของวงโปงลางกระทั่งปัจจุบันนี้