ขลุ่ยนกกางเขน เป็นขลุ่ยไม้ที่มีลักษณะเป็นท่อกลมและมีปลายยื่นออกมาด้านข้างคล้ายกิ่งไม้ ส่วนบนของท่อกลมจะเปิดไว้เป็นท่อสำหรับใส่น้ำ ด้านข้างของเลาขลุ่ยมีท่อลมขนาดเล็กยื่นออกมาลักษณะคล้ายกิ่งไม้ โดยมีรูปากนกแก้วซ่อนอยู่ด้านล่างของท่อลมนั้น
         วิธีการเป่ากระทำโดย เริ่มแรกใส่น้ำประมาณ 1/3 ของท่อกลม (เลาขลุ่ย) หลังจากนั้นเป่าลมเข้ารูเป่าตรงส่วนที่เป็นปลายยื่นออกมา
         ขลุ่ยนกกางเขน เป็นขลุ่ยที่ทำการเลียนเสียงนกกางเขน ซึ่งเป็นเสียงนกตัวสุดท้ายในจำนวน 4 ตัวที่กล่าวถึงในเพลงตับแม่ศรีทรงเครื่อง ซึ่งสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ เป็นผู้ทรงนิพนธ์ขึ้น ในท่อนที่มีบทร้องว่า
         เสียงนกกางเขน   อ้อจับตอไม้เอน   เจรจาอยู่จู๋จี่
         พระพุทธเจ้าข้า   น่าเอ็นดูเสียเต็มที
         แต่เลี้ยงไม่รอดมันยอดดี ดิ้นจนหัวฉีกปีกหักเอย