แบบเรียนศัพท์โบราณแผลงเป็นแบบเรียนศัพท์สำหรับชั้นประถมศึกษาของกรมศึกษาธิการ กระทรวงธรรมการ แบบเรียนนี้เป็น
ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๒ ราคาเล่มละ ๙ อัฐ พิมพ์ที่โรงพิมพ์อักษรนิติ์ บางขุนพรหม
แบบเรียนเล่มนี้แต่เดิมใช้เป็นแบบเรียนวิชาขั้นต้นของโรงเรียนมหาดเล็กของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ซึ่งกำเนิดขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๖ ต่อมาได้ยกเลิกการใช้แบบเรียนเล่มนี้ เนื่องจากมีการปรับหลักสูตรใหม่ คือ ยกเลิกการสอนวิชาขั้นต้นและได้นำหลักสูตรวิชาขั้นต้นนี้ไปสอนในระดับวิชาสามัญศึกษาของกรมศึกษาธิการ (แบบเรียนศัพท์โบราณแผลง ร.ศ. ๑๒๒ : คำนำ)
โรงเรียนมหาดเล็กจึงสอนแต่วิชาขั้นสูงเท่านั้น แบบเรียนศัพท์โบราณแผลงนี้จึงเป็นการพิมพ์ขึ้นใหม่เป็นครั้งที่ ๒ เมื่อวันที่
๑๕ มกราคม ร.ศ. ๑๒๒ เพื่อใช้สอนในวิชาสามัญศึกษาของกรมศึกษาธิการ โดยมีขุนประสิทธิ์อักษรสารเป็นผู้ตรวจตราแก้ไข
และมีพระยาวิสุทธสุริยศักดิ์เป็นอธิบดีกรมศึกษาธิการ
วัตถุประสงค์ของการจัดพิมพ์แบบเรียนศัพท์โบราณแผลงนี้ ปรากฏในคำนำของแบบเรียนว่า เป็นการรวบรวมคำศัพท์โบราณที่ได้ใช้
กันมานานในภาษาไทย จนความหมายคลาดเคลื่อนไปจากเดิม เพื่อใช้เป็นหนังสือแบบเรียนสำหรับชั้นประถมศึกษา
เนื้อหาของหนังสือแบบเรียนศัพท์โบราณแผลงนี้เป็นการรวบรวมศัพท์โบราณที่ใช้กันมานานและมีความหมายเปลี่ยนแปลงไปเข้าไว้
เป็นหมวดหมู่ ศัพท์โบราณที่รวบรวมไว้นี้ แบบเรียนเล่มนี้กล่าวว่าล้วนเป็น “คำแผลง” ทั้งสิ้น
คำแผลงเป็นคำที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงตัวอักษรในคำต่าง ๆ ทั้งด้านรูปอักษรและด้านเสียง ทั้งที่เป็นคำไทยและคำยืม เช่น
ภาษาบาลีสันสกฤตและภาษาเขมรด้วยวิธีต่าง ๆ ให้ผิดจากรูปคำเดิม เพื่อเพิ่มคำขึ้นใช้ในภาษาไทย และเพื่อให้เกิดความไพเราะของเสียงสัมผัสในการแต่งคำประพันธ์ รวมทั้งเพื่อความสละสลวยของคำพูด การแผลงคำดังกล่าวจึงเกี่ยวข้องกับหลักภาษาของภาษาอื่นด้วย เช่น
ภาษาบาลีสันสกฤตและภาษาเขมร
แบบเรียนเล่มนี้นำเสนอคำศัพท์โบราณแผลงจำนวน ๑๖๙ คำ โดยแบ่งเป็นหมวดหมู่ตามลำดับตัวอักษร (นับคำจาก “คำเดิม” โดยมิได้
แยกกลุ่มภาษา) ดังนี้
- ก แผลงเป็น กำ จำนวน ๖ คำ
- ข แผลงเป็น กำ กง จำนวน ๘ คำ
- ค แผลงเป็น คำ คน คร จำนวน ๗ คำ
- จ แผลงเป็น จำ จรร จร จำนวน ๑๕ คำ
- ฉ แผลงเป็น จำ ชำ ฉล บจ จำนวน ๘ คำ
- ช แผลงเป็น ชำ จำนวน ๕ คำ
- ซ แผลงเป็น ซำ จำนวน ๓ คำ
- ด แผลงเป็น ดำ จำนวน ๑ คำ
- ต แผลงเป็น ดำ ตำ จำนวน ๑๐ คำ
- ถ แผลงเป็น ดำ ต ถล จำนวน ๔ คำ
- ท แผลงเป็น ทำ จำนวน ๖ คำ
- บ แผลงเป็น ผน บำ จำนวน ๕ คำ
- ป แผลงเป็น บรร บำ รบ จำนวน ๑๒ คำ
- ผ แผลงเป็น ปร บรร ผน จำนวน ๑๓ คำ
- พ แผลงเป็น พำ ไพ พน จำนวน ๔ คำ
- ร แผลงเป็น รำ รง รบ จำนวน ๘ คำ
- ล แผลงเป็น ลน ลบ ลม จำนวน ๕ คำ
- ส แผลงเป็น สำ สา สง สร สว จำนวน ๒๓ คำ
- อ แผลงเป็น อำ จำนวน ๗ คำ
- สระ แผลงเป็น ว (อยู่กลาง) จำนวน ๔ คำ
- ลดสระ จำนวน ๔ คำ
- เติมตัว ม เข้าข้างหน้าคำ จำนวน ๘ คำ (ต้นฉบับพิมพ์คำเดิมไว้เพียง ๓ คำ)
- ลดคำมาเป็นพยางค์ จำนวน ๓ คำ
คำศัพท์โบราณแผลงดังกล่าวให้ข้อมูลเกี่ยวกับคำไว้ ๔ หัวข้อ คือ คำเดิม คำแผลง คำแปล และตัวอย่าง
คำศัพท์โบราณแผลง จำนวน ๑๖๙ คำนี้ มีประเด็นที่จะกล่าวถึง ๓ ประการ คือ วิธีแผลงคำ ที่มาของคำแผลง และความหมายของคำแผลง
ดังรายละเอียดต่อไปนี้
๑. วิธีแผลงคำ คำศัพท์โบราณแผลงในแบบเรียนเล่มนี้ พบการแผลงคำ ๒ วิธี คือ วิธีแผลงสระ และวิธีแผลงพยัญชนะ โดยพบวิธี
แผลงพยัญชนะมากที่สุด ส่วนวิธีแผลงวรรณยุกต์ไม่พบในแบบเรียนนี้ ดังตัวอย่าง
วิธีแผลงสระ
- ๑. แผลงสระ อู เป็น ว (บางตำราว่าแผลง อู เป็น อัว) เช่น
- คำนูณ - คำนวณ
- บริบูรณ์ - บริบวรณ์
- มูรธา - มวรธา
- มูล - มวล
- ๒. แผลงสระ อุ เป็น โอะ เช่น
- จุ่ง - จ่ง
- ทุ่ง - ท่ง
- ทุก - ทก
- ฟุ้ง - ฟ้ง
- ๑. แผลงพยัญชนะตัวหน้าของอักษรนำหรืออักษรควบให้ประสมสระ “อำ” เช่น
- ไกร - กำไร
- กราบ - กำราบ
- ครบ - คำรบ
- จรูญ - จำรูญ
- จราญ - จำราญ
- ตรา - ตำรา
- ตรวจ - ตำรวจ
- แสดง - สำแดง
- สราญ - สำราญ
- แสลง - สำแลง
- ๒. แผลงพยัญชนะต้นเป็น “อำน-” เช่น
- เกิด - กำเนิด
- คูณ - คำนูณ
- เจียร - จำเนียร
- แจก - จำแนก
- จำ - จำนำ
- จง - จำนง
- จอง - จำนอง
- โจทย์ - จำโนทย์
- ชาญ - ชำนาญ
- เดิน - ดำเนิน
- แต่ง - ตำแหน่ง
- ทนุ - ทำนุ
- ทูล - ทำนูล
- เทียบ - ทำเนียบ
- ทาย - ทำนาย
- ๓. แผลง ข เป็น กำ กำห- เช่น
- ขจร - กำจร
- ขจาย - กำจาย
- ขจัด - กำจัด
- ขลัง - กำลัง
- แขง (เขียนตามต้นฉบับ) - กำแหง
- ๔. แผลง ฉ เป็น จำ ชำ ฉล บรร เช่น
- ฉงาย - จำงาย
- ฉลอง - จำลอง
- ฉลัก - จำหลัก
- เฉียง - เฉลียง
- เฉิด - บรรเจิด
- ๕. แผลง ช เป็น ชำ เช่น
- ชะ - ชำระ
- ชนะ - ชำนะ
- ช่วย - ชำร่วย
- ๖. แผลง ต เป็น ดำ ตำ เช่น
- ติ - ดำหนิ ตำหนิ
- ดำริ - ดำริห์ (เขียนตามต้นฉบับ)
- ตรู - ดำรู ตำรู
- ตรัส - ดำรัส
- ๗. แผลง ถ เป็น ดำ ตัง เช่น
- ถกล - ดำกล
- เถกิง - ดำเกิง
- ถวาย - ตังวาย
- ๘. แผลง บ เป็น ผน เช่น
- บวก - ผนวก
- บวช - ผนวช
- ๙. แผลง ป เป็น บรร บำ เช่น
- ประจุ - บรรจุ
- ประจบ - บรรจบ
- ประดา - บรรดา
- ประลัย - บรรลัย
- ปรุง - บำรุง
- ปราศ - บำราศ
- ๑๐. แผลง ผ เป็น ปร บรร ผน เช่น
- แผก - แผนก
- ผกาย - ประกาย
- ผจง - ประจง บรรจง
- ผชวร - ประชวร
- ผสาน - ประสาร บรรสาน
- ผสม - ประสม บรรสม
- ๑๑. แผลง พ เป็น พำ ไพ พน เช่น
- เพราะ - ไพเราะ
- พิจ - พินิจ
- พิศ - พินิศ
- ๑๒. แผลง ร เป็น รำ รง รบ เช่น
- รำ - ระบำ
- เรียง - ระเบียง
- รอบ - ระบอบ
- เรียบ - ระเบียบ
- ๑๓. แผลง ล เป็น ลน ลบ ลม เช่น
- โลภ - ละโมภ
- โลม - ละโบม
- ลัด - ละบัด
- ๑๔. แผลง ส เป็น สำ สร สน เช่น
- สวย - สำรวย
- เสียด - เสนียด
- ๑๕. แผลง อ เป็น อำ เช่น
- รรฆ - อำนรรฆ
- าตย - อำมาตย์
- รินทร์ - อำมรินทร์
- อมฤต - อำมฤต
นอกจากการแผลงคำ ๒ วิธี คือ วิธีแผลงพยัญชนะ และวิธีแผลงสระแล้ว ในแบบเรียนนี้ยังมีการแผลงคำอีกแบบหนึ่งที่ไม่สามารถ
จัดเข้าไว้ในวิธีแผลงชนิดใดชนิดหนึ่งดังกล่าว แบบเรียนนี้เรียกว่า การแผลงโดยลดคำเป็นพยางค์ ลักษณะการแผลงนี้ อาจจัดเป็นการกร่อนคำก็ได้ ดังตัวอย่าง
-
- เช่นไหน - ไฉน
- เช่นนี้ - ฉะนี้
- เช่นนั้น - ฉะนั้น
๒. ที่มาของคำแผลง ผลการศึกษาพบว่า คำแผลงที่ปรากฏในแบบเรียนคำศัพท์โบราณแผลง มาจากภาษาต่าง ๆ ๓ ภาษา คือ ภาษาเขมร ภาษาบาลีสันสกฤต และภาษาไทย ดังรายละเอียดต่อไปนี้ ทั้งนี้จะเสนอเป็นตารางประกอบด้วย
-
- ๒.๑ คำเดิม-คำแผลงและความหมายที่ปรากฏในแบบเรียน
- ๒.๒ คำเดิม-คำแผลงและความหมายในภาษาเดิม
- ๒.๓ คำเดิม-คำแผลงและความหมายในภาษาไทยปัจจุบัน
๑
